ในการทำเกษตรอินทรีย์หรือแม้แต่เกษตรทั่วไป การบำรุงดินให้ดีอยู่เสมอเป็นเรื่องที่สำคัญมาก เพราะดินคือหัวใจหลักของการเพาะปลูก ถ้าดินดี พืชก็โตดี ผลผลิตก็ได้ดี ซึ่งหนึ่งในวิธีที่ง่าย ประหยัด และปลอดภัยกับธรรมชาติที่สุดก็คือ การใช้ “พืชตระกูลถั่ว” มาช่วยปรับปรุงบำรุงดินนั่นเอง
พืชตระกูลถั่ว เช่น ถั่วพร้า ถั่วพุ่ม ถั่วเขียว ถั่วลิสง ถั่วเหลือง ฯลฯ มีความสามารถพิเศษในการตรึงไนโตรเจนจากอากาศลงสู่ดิน โดยมีแบคทีเรียที่ชื่อว่า ไรโซเบียม (Rhizobium) อาศัยอยู่ในปมรากของพืชพวกนี้ ซึ่งเจ้าตัวนี้แหละที่ช่วยเปลี่ยนไนโตรเจนในอากาศให้กลายเป็นไนโตรเจนในรูปที่พืชสามารถนำไปใช้ได้
การปลูกพืชตระกูลถั่วสลับกับพืชหลัก หรือปลูกเป็นพืชคลุมดินในช่วงที่ไม่มีการเพาะปลูก ก็เป็นวิธีที่นิยมใช้กันในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะในโครงการหลวง และชุมชนเกษตรกรที่เน้นการฟื้นฟูระบบนิเวศ เช่นที่ ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงห้วยลึก หรือชาวบ้านในพื้นที่ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่
ข้อดีของการใช้พืชตระกูลถั่วในการปรับปรุงดินมีหลายอย่าง เช่น:
-
เพิ่มไนโตรเจนในดิน – ทำให้ไม่ต้องใส่ปุ๋ยเคมีบ่อย ลดต้นทุน
-
ปรับโครงสร้างของดิน – ระบบรากของถั่วช่วยให้ดินร่วนซุย อุ้มน้ำดี
-
ลดการพังทลายของดิน – รากพืชช่วยยึดดินให้แน่น
-
เพิ่มอินทรียวัตถุ – เมื่อถั่วตายหรือไถกลบลงดิน จะช่วยเพิ่มความอุดมสมบูรณ์
-
ปลูกง่าย โตเร็ว – ดูแลง่าย เหมาะกับเกษตรกรทุกระดับ
วิธีการปลูกพืชตระกูลถั่วเพื่อบำรุงดิน
-
เตรียมดิน ให้พรวนดินเล็กน้อย ไม่ต้องใส่ปุ๋ยก็ได้
-
หว่านเมล็ด หรือปลูกเป็นแถว ห่างกันประมาณ 20-30 ซม.
-
รดน้ำสม่ำเสมอ ไม่ต้องเยอะมาก เพราะถั่วทนแล้งได้ดี
-
ปล่อยให้โตประมาณ 40-60 วัน ก่อนจะไถกลบลงดิน
-
ไม่ควรถอนราก เพราะปมรากคือแหล่งเก็บไนโตรเจน
หลังจากไถกลบแล้ว แนะนำให้พักดินประมาณ 2-3 สัปดาห์ ก่อนจะปลูกพืชหลัก เพื่อให้วัสดุพืชเน่าทันพอดี ไม่ทำให้ดินร้อนจนพืชใหม่เสียหาย
ถั่วที่นิยมใช้
-
ถั่วพร้า – ทนแล้งดี ต้นใหญ่ ปริมาณปุ๋ยพืชสดเยอะ
-
ถั่วเขียว – โตไว ใช้เวลาปลูกสั้น
-
ถั่วพุ่ม – ให้ร่มเงาได้ดี เหมาะกับแปลงที่มีแดดจัด
-
ถั่วลิสง – เพิ่มอินทรียวัตถุและน้ำมันพืชในดิน
การเลือกใช้พืชตระกูลถั่ว ควรเลือกตามสภาพอากาศ ลักษณะดิน และฤดูกาลปลูก เพื่อให้ได้ประโยชน์สูงสุด ถ้าเป็นพื้นที่ที่ปลูกพืชเชิงเดี่ยวมานาน ดินแข็ง หรือขาดอินทรียวัตถุ การเริ่มด้วยพืชคลุมดินอย่างถั่ว เป็นทางเลือกที่ไม่ผิดหวัง
เคล็ดลับเพิ่มเติม
-
หากปลูกในพื้นที่ลาดเอียง ควรปลูกตามแนวระดับ
-
ปลูกแซมกับพืชหลักได้ เช่น ข้าวโพด อ้อย หรือผลไม้
-
ใช้ร่วมกับปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก จะยิ่งเสริมพลังให้ดินฟื้นเร็ว
พืชตระกูลถั่วไม่ใช่แค่แหล่งโปรตีนในจานข้าว แต่ยังเป็น “นักฟื้นฟูดิน” มือหนึ่งของโลกเกษตร ใครที่กำลังอยากฟื้นฟูแปลงเก่าๆ หรืออยากเริ่มทำเกษตรแบบยั่งยืน ต้องลองปลูกดูสักครั้ง แล้วจะรู้ว่าธรรมชาติช่วยเราได้ขนาดไหน
